Theo kế hoạch, đoàn giám sát sẽ tập trung vào nhiều nội dung thiết yếu để xác định mức độ hiệu quả trong quá trình triển khai chính sách bảo vệ môi trường. Một trong những mục tiêu hàng đầu là kiểm tra việc bố trí và sử dụng nguồn lực, bao gồm tài chính, nhân lực và các nguồn lực hạ tầng dành cho công tác bảo vệ môi trường. Đồng thời, Quốc hội cũng sẽ đánh giá chất lượng các quy hoạch bảo vệ môi trường ở các cấp độ quốc gia, vùng và tỉnh, cũng như việc lập, thẩm định và phê duyệt các báo cáo đánh giá tác động môi trường. Các lĩnh vực như quản lý chất thải, kiểm soát nước thải đô thị, xử lý chất thải nông nghiệp, y tế và xây dựng, cùng với việc chống ngập úng tại các đô thị lớn, đều được đưa vào danh mục giám sát. Bên cạnh đó, phát triển thị trường carbon – một lĩnh vực mới mẻ nhưng mang nhiều tiềm năng – cũng nằm trong trọng tâm lần này nhằm thúc đẩy các doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm với môi trường.
Hà Nội, thủ đô với hơn 8 triệu dân và mật độ dân số gấp 8,2 lần mức trung bình cả nước, đang là điểm nóng về ô nhiễm không khí. Tình trạng này đã trở nên trầm trọng trong khoảng 10 năm qua, đặc biệt vào mùa khô kéo dài từ tháng 10 đến tháng 4 hàng năm. Kết quả quan trắc của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho thấy, ô nhiễm không khí tập trung tại những khu vực có mật độ giao thông lớn và nhiều cơ sở sản xuất. Nguồn phát thải chính được xác định đến từ hoạt động giao thông, các khu công nghiệp, bụi xây dựng và thói quen đốt rơm rạ, phế phẩm nông nghiệp.
Trong phiên họp sáng ngày 7/1, ông Nguyễn Đắc Vinh, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa Giáo dục, đã bày tỏ lo ngại sâu sắc về tình trạng này. Ông cho rằng việc đánh giá cần được thực hiện một cách tổng thể, từ các nguồn phát thải công nghiệp đến các công trình xây dựng. Bụi mịn từ các công trình xây dựng, theo ông Vinh, là một nguyên nhân lớn dẫn đến ô nhiễm không khí, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người dân. Lấy ví dụ từ Bắc Kinh, ông Vinh chỉ ra rằng thành phố này từng đối mặt với vấn nạn ô nhiễm không khí nặng nề. Tuy nhiên, nhờ vào việc di dời các khu công nghiệp ra khỏi thành phố và tổ chức lại không gian cây xanh, Bắc Kinh đã cải thiện đáng kể chất lượng không khí, trở thành một bài học quý giá cho các đô thị như Hà Nội.
Cũng trong phiên họp, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Lê Công Thành đồng tình rằng ô nhiễm không khí tại Hà Nội là một vấn đề nhức nhối, đòi hỏi những hành động quyết liệt hơn. Ông Thành đề xuất học hỏi từ kinh nghiệm của New York, nơi áp dụng các chính sách mạnh mẽ như đánh phí ô nhiễm đối với phương tiện giao thông và hạn chế xe cộ vào những khu vực ô nhiễm nghiêm trọng hoặc tắc nghẽn giao thông. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng bất kỳ giải pháp nào cũng cần phải đi kèm với việc sửa đổi các văn bản pháp luật hiện hành, từ đó tạo ra nền tảng pháp lý rõ ràng để chính quyền địa phương có thể triển khai một cách hiệu quả.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đã đưa ra một góc nhìn cụ thể hơn về nguyên tắc xử lý ô nhiễm. Ông nhấn mạnh rằng người gây ô nhiễm cần phải chịu trách nhiệm và trả chi phí cho việc xử lý hậu quả. Lấy ví dụ về nước thải, ông Định chỉ ra rằng số tiền mà mỗi hộ gia đình hoặc doanh nghiệp phải trả không chỉ bao gồm phí sử dụng nước sạch, mà còn cần tính thêm chi phí xử lý lượng nước thải mà họ thải ra. Việc thu phí này sẽ được sử dụng để tái đầu tư vào công tác xử lý ô nhiễm, góp phần xây dựng một hệ thống bền vững hơn.
Đợt giám sát lần này của Quốc hội không chỉ nhằm đánh giá mà còn hướng đến việc đưa ra các chính sách mang tính đột phá. Một trong những mục tiêu lớn là xây dựng một nghị quyết có giá trị pháp lý cao, cấm triệt để các hành vi gây ô nhiễm như đốt rác bừa bãi hoặc chôn lấp không đúng quy định. Đồng thời, mỗi tỉnh thành sẽ được thiết kế đề cương giám sát riêng, phù hợp với đặc thù môi trường của từng khu vực. Riêng với Hà Nội, các kế hoạch giám sát sẽ tập trung đặc biệt vào kiểm soát ô nhiễm không khí, với kỳ vọng sẽ tìm ra giải pháp hiệu quả hơn để cải thiện chất lượng sống cho người dân thủ đô.
Trong những năm qua, Hà Nội đã có một số bước đi đáng ghi nhận, như lập kế hoạch đo kiểm khí thải xe máy cũ và thông qua các đề án quản lý phương tiện giao thông nhằm giảm ùn tắc và ô nhiễm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy những nỗ lực này vẫn chưa đủ để giải quyết triệt để vấn đề. Cuộc giám sát lần này được kỳ vọng sẽ tạo ra sự thay đổi mạnh mẽ hơn, không chỉ trong nhận thức mà còn ở hành động thực tế, nhằm xây dựng một môi trường sống trong lành, bền vững cho các thế hệ tương lai.
